ریشه یابی دوتار

ریشه یابی دوتار
✍️ #اسماعیل_سالاریان
تار و دوتار
اویلان نیوز- تار از ریشه کلمه قدیمی ترکی تاراق است، که بدلیل سهل تلفظ بودن حرف دال نسبت به حرف تاء امروزه داراق نامیده می شود. داراق به معنای شانه با تارهای موازی است. همان گونه که از نامش پیداست تار، یک آلت موسیقی ترکی می باشد
اگر برای به دست آوردن دلایل نام گذاری این ساز به باورهای مردمی ‌مراجعه کنیم با چند دیدگاه مواجه می‌شویم:
در دیدگاه اول، بر این که ‌این کلمه از دو واژه در فارسی دری «دو» و «تار» تشکیل شده است تأکید می‌شود و بر اساس آن، ساز دوتار به دلیل داشتن دو سیم به‌این نام خوانده شده است. توجه داریم تار از یک تا شش رشته سیم می تواند داشته باشد.
دیدگاه دوم «دوتار» را یک واژه اصیل ترکی و ترکمنی می‌داند که اگر در آن دقیق شویم کلمه دوتار ترکیبی از کلمه توت و تار است.

در واقع، دوتار از چوب درخت توت ساخته شده و در گذشته به آن تاری از نخ ابریشمی با سیمی وصل می‌شده است. به همین دلیل هم پیشینیان ما اصطلاح «توت‌تار» را برآن نهاده‌اند که به مرور زمان این اصطلاح در محاوره عامّه به صورت دوتار درآمده و ماندگارشده است. در ضمن منظور از دو در “دوتار” عدد دو فارسی نیست، همانند “دو” در دوقلو”، “دوجین” و دوبلکس. و …دیدگاه دیگر بیان می‌کند که در زبان برخی طوایف و تیره‌های ترک و ترکمن (به ویژه در گویش طایفه یموت) اصطلاح «تامدیرا» یا دامبیرا [dumbıra] که در شکل یک گلابی قرار دارد، به معنی دوتار بسیار به کار می‌رود. کلماتی مانند «تامدیرا»، «تامدیراچی» در واقع مترادف کلمات «دوتار» و «دوتارچی» رایج در زبان ادبی هستند.

این اسم از آنجا آمده است که سازنده دوتار قطعه‌ چوب‌های توت را که به منظور ساختن دوتار بریده است، ابتدا در سایه خوابانده و سپس آنرا در بخار و گرمای تنور که در زبان ترکی- ترکمنی به آن «تامدیر» می‌گویند، خشک می‌کند. به همین دلیل به دوتار «تامدیرا» یعنی «پخته شده در تنور» گفته می‌شود.

دیدگاه چهارم، بیانگر صدایی است که از این ساز بر می‌خیزد. مردم قزاق و قرقیز به ساز ملّی خود که شبیه دوتار ترکمنی است اصطلاحاً «دومبرا» می‌گویند.
منبع صفحه ۸۴ کتاب ترکی خراسان و قواعد آن تالیف اسماعیل سالاریان چاپ دوم انتشارات اختر تبریز سال ۱۴۰۲

🪕🪕🪕🪕